Mae rheolaeth dŵr ar y Gwastadeddau yn dibynnu ar system ddraenio gymhleth sy'n ymestyn am dros 1500km, gyda rhai rhannau tua 2000 o flynyddoedd oed.

Mae gwirfoddolwyr y Gwasanaeth Ymchwil a Thrawsgrifio (RATS) wedi bod yn gweithio'n ddyfal yn datgelu gwybodaeth archif anhygoel am Wastadeddau Gwent. Dyma’r gwirfoddolwr Cath Davis i ddatgelu popeth am nodwedd bwysig ar Wastadeddau Gwynllŵg.

Y tu hwnt i'r morglawdd mae anialwch gwlyb o forfeydd heli, fflatiau llaid a llethrau tywod, a dyfroedd anferth yr Aber Afon Hafren, sy’n llwythog o silt.

Cafodd y dull traddodiadol yma o bysgota eogiaid trwy ddefnyddio rhwydi gafl ei gofnodi am y tro cyntaf ar Aber Hafren yn y 1700au, ond bron yn sicr yn bodoli cyn hyn.

Mae pysgota ‘putcher’ yn ddull traddodiadol o ddal eog a physgod eraill, sy'n dyddio'n ôl i o leiaf y canoloesoedd, ac efallai cyn hynny.

Mae'r flwyddyn 2021 yn nodi can mlynedd ar hugain ers marwolaeth drasig Louisa Maud Evans.

Mae pobl wedi bod yn croesi Aber Hafren ers miloedd o flynyddoedd. Hyd nes datblygu ffyrdd, rheilffyrdd a chamlesi o safon, yn aml dyma'r ffordd gyflymaf o gludo pobl, anifeiliaid a nwyddau dros gryn bellter.

Yn 1830, gorchmynnodd Comisiynwyr Carthffosydd arolwg o Wastadeddau Gwent, i gofnodi ffiniau caeau, ffosydd draenio ac amddiffynfeydd môr.

Dros y degawdau diwethaf mae darganfyddiadau archeolegol anhygoel wedi eu canfod yng Ngwastadeddau Gwent wedi.

Yn 1993, gwnaeth archeolegwyr ddarganfyddiad rhyfeddol wrth weithio ar ddatblygiad canolfan storio i archfarchnad ar safle Fferm Barland, ger Magwyr.

Ar ddiwedd y 1920au roedd posibiliadau hedfan yn dechrau datblygu, ac roedd Caerdydd yn benderfynol o fod yn rhan o’r ras.

‘Brinker’ yw hen air unigryw o’r ‘Levels lingo’ am berson sy'n berchen ar dir ar un ochr i ffos, clawdd neu gilfach ac sy'n gyfrifol am y gwaith cynnal a chadw.

Gall mapiau ddatgelu llawer wrthym am hanes ein tirlun, os ydych chi'n deall sut i'w ‘darllen’.

Tua 1113, rhoddodd Arglwydd Normanaidd Caerllion, Robert de Chandos, dir yn Allteuryn i Abaty Bec, ger Rouen yn Ffrainc, a fyddai’n sylfaen i Briordy Benedictaidd Santes Mair Magdalen.

Mae’r ffilm fer ‘The Severn Estuary Through Time’ yn dangos sut mae'r Aber, ei fywyd gwyllt a'r bobl oedd yn byw gerllaw, wedi ffurfio’i gilydd dros filoedd o flynyddoedd.

Dychmygwch sefyll yn agos i’r morglawdd yn Allteuryn 10,000 mlynedd yn ôl. Beth fyddech chi'n ei weld?

Ar 30 Ionawr 1607, cafodd morgloddiau y naill ochr i Aber Afon Hafren eu boddi gan ddŵr llifogydd.

Yn 1531, pasiodd y brenin Harri VIII y Ddeddf Carthffosydd, gan greu Comisiynwyr a Llysoedd Carthffosydd i oruchwylio'r gwaith o reoli corstiroedd arfordirol, tir amaethyddol cynhyrchiol ond yn dueddol o gael llifogydd.

Yn 1878, darganfuwyd carreg wedi'i arysgrifio o gyfnod Rhufeinig ger morglawdd Allteuryn, a elwir yn 'Carreg Allteuryn'.

Yn 2019, ar ôl absenoldeb o dros 200 mlynedd, gwelwyd adar y bwn yn bridio ar Wastadeddau Gwent unwaith eto.

Ewch am dro ar y Gwastadeddau ddiwedd Ebrill neu ddechrau Mai ac efallai y byddwch yn ddigon ffodus i ddod ar draws un o'n pryfed harddaf, Gwas Neidr Flewog (Brachytron pratense).

Llygoden bengron y dŵr, Arvicola amphibius, yw’r fwyaf o’i rhywogaeth ym Mhrydain yn ogystal â bod yn rhywogaeth gwlyptirol eiconig.

Mae’r gardwenynen fain (Bombus sylvarum)  yn un o wenyn mwyaf prin y Deyrnas Unedig.

Ewch i lawr i Wlyptiroedd Casnewydd ychydig cyn iddi nosi yn yr Hydref neu'r Gaeaf a gallech weld un o’r arddangosfeydd mwyaf ysblennydd natur – cawod o ddrudwy.

Ar ôl absenoldeb o tua 400 o flynyddoedd, mae garanod (Grus grus) yn nythu unwaith eto ar y Gwastadeddau.