Morglawdd, Allteuryn — Lefelau Byw

Ni allai Gwastadeddau Gwent fodoli heb y morglawdd.

Mae’r Gwastadeddau tua 7m ar gyfartaledd uwchlaw lefel y môr gymedrig, ychydig yn uwch ar yr arfordir ond yn is tuag at ymyl y mewndir (5m). Aber Afon Hafren sydd â’r ail amrediad llanw uchaf yn y byd, sef 15m. Golyga hyn y byddai rhan fwyaf o'r Gwastadeddau yn boddi o dan sawl metr o ddŵr ddwywaith y dydd ar lanw uchel.

Mae'n debygol mai milwyr Rhufeinig adeiladwyd rhannau cyntaf y morglawdd o gwmpas 100 OC, ond mae'n debygol ei fod wedi bod yn llawer is ac yn llai cywrain na'r wal bresennol (roedd lefelau'r môr yng nghyfnod y Rhufeiniaid tua 1.5m yn is).

Mae mynachod Priordy Allteuryn yn cael y clod am ailadeiladu ac ymestyn amddiffynfeydd Rhufeinig y môr, dechrau’r Oesoedd Canol. Ni wyddom union linell y morglawdd hwn ond efallai yr oedd rhwng 350m a 600m ymhellach allan yn yr aber. Dros y canrifoedd i ddod, wrth i'r môr ymdrechu i adennill y tir, cafodd y wal ei esgeuluso, ei ailadeiladu, ei addasu a'i symud tuag at y mewndir lawer gwaith. Bellach mae llawer o'r tirlun Rhufeinig a chanoloesol wedi'i gladdu o dan fwd yr aber; mae chwedl leol yn adrodd bod yr eglwys wreiddiol yn Porton wedi'i foddi gan y môr.

Mae llinell y wal bresennol yn dyddio o ddiwedd y cyfnod canoloesol. Fe'i hailadeiladwyd o 1954 hyd 1974 ac yn 35km o hyd. Yn dilyn storm fawr yn 1990, ymgymerwyd â chynllun o godi a chryfhau'r wal.

Cerddwch i fyny at y wal yn Allteuryn a dilyn Llwybr Arfordir Cymru i'r gogledd, tuag at y Redwig, lle mae golygfeydd ysblennydd ar draws Aber Afon Hafren. Ar ôl eich taith gerdded, beth am alw draw i Ystafell De’r Morglawdd a chael diod boeth.

Mwy o Straeon o'r Lefelau

Y Santes Fair, Alltueryn

Adeiladwyd eglwys fach blwyf y Santes Fair Magdalen yn gynnar yn y 15fed ganrif ar ôl i’r eglwys ym Mhriordy Allteuryn, a oedd hefyd yn gwasanaethu’r plwyf, gael ei dinistrio gan storm yn 1424.

Y Santes Fair, Trefonnen

Mae cysylltiad agos rhwng hanes eglwys y Santes Fair, Trefonnen, a adnabyddir yn lleol fel “Eglwys Gadeiriol y Rhostiroedd”, â'r Priordy Benedictaidd canoloesol cyfagos yn Allteuryn.

Eglwys Sant Thomas Yr Apostol, Y Redwig

Yn ystod ei hanes maith, cysegrwyd eglwys blwyf y Redwig i sawl sant gwahanol; Santes y Forwyn Fair cyn 1875 a chyn hynny Sant Mihangel yr Archangel.

Castell Cil-y-Coed

Mae Castell godidog Cil-y-Coed wedi bod yn sefyll a gwarchod y Gwastadeddau ers dros 800 mlynedd.

Y Garreg Ddu

Mae safle picnic Y Garreg Ddu yn cynnig golygfeydd panoramig ysblennydd o Aber Afon Hafren a'r ddwy bont.

Lagwnau Allteuryn

Crëwyd Morlynnoedd Allteuryn yn y 1990au hwyr ac maent yn ffurfio ochr ddwyreiniol Gwarchodfa Natur Genedlaethol Gwlyptiroedd Casnewydd.

Llong Casnewydd

Yn 2002, yn ystod adeiladu Canolfan Gelfyddydau Glan yr Afon Casnewydd ar lan orllewinol Afon Wysg, darganfuwyd gweddillion llong o'r 15fed ganrif.

Pont Gludo Casnewydd

Mae Pont Gludo Casnewydd yn rhyfeddol, ac yn un o ddim ond chwech yn y byd o'i fath sy'n dal i weithredu o gyfanswm o ugain a gafwyd eu hadeiladu.

Cors Magwyr SoDdGA

Cors Magwyr yw un o rannau olaf o gorstiroedd ar Wastadeddau Gwent, tirlun sydd wedi bodoli yma ers miloedd o flynyddoedd.

Tŷ Tredegar

Mae'r plasty mawreddog hwn yn un o dai y 17eg ganrif fwyaf pwysig yn hanesyddol ym Mhrydain, cartref y teulu Morgan ers dros 500 o flynyddoedd.

Morglawdd, Ffordd Allteuryn, Casnewydd NP18 2PH

Oriau agor

Mae’r llwybr cerdded ar hyd top y morglawdd ar agor trwy’r flwyddyn. Mae Ystafell De’r Morglawdd ar agor 10:00yb – 4:00yp.

Sut i gyrraedd yno

Wyddoch chi…?

Daw’r enw ‘Goldcliff’ o fwyn o'r enw mica sydd i'w weld yn y clogwyn, ac yn disgleirio fel aur yng ngolau'r haul. Mae’r enw yn dyddio o leiaf 1188, pan gyfeiriodd yr hanesydd Gerallt Gymro at “Gouldclyffe” fel “llachar gyda disgleirdeb rhyfeddol”.

Ni allai Gwastadeddau Gwent fodoli heb y morglawdd.

Oriau agor

Sut i gyrraedd yno

AR DRAFNIDIAETH GYHOEDDUS

AR FEIC

YN Y CAR

Wyddoch chi…?

Tanysgrifiwch i'r e-gylchlythyr i gael y wybodaeth ddiweddaraf am Lefelau Byw