Aderyn y bwn yw un o'n hadar corstir mwyaf prin a dirgel.
Yn aelod o deulu'r crëyr glas, mae ei blu golau, gwelw, melynfrown wedi'i orchuddio â streipiau a bariau tywyll, sy'n golygu ei fod yn cuddliwio'n dda iawn. Felly mae'n hawdd esgeuluso’r aderyn swil, dirgel hwn wrth iddo symud yn dawel trwy gyrs ar ymyl y dŵr, neu sefyll yn stond am gyfnodau hir, wrth chwilio am bysgod, amffibiaid neu bryfed.
Yn y gwanwyn, mae gwrywod yn gwneud sŵn “bŵm” rhyfeddol sydd i’w glywed o bell i ddenu cymar. Gall yr alwad gario hyd at 2 gilometr.
Mewn canrifoedd blaenorol, roedd adar y bwn yn cael eu hela am fwyd ac yn ffefryn i gasglwyr wyau Fictoraidd a thacsidermwyr; mae gan amgueddfa Casnewydd nifer o’r adar hyn wedi'u stwffio a gafwyd eu saethu gan yr Arglwydd Tredegar. Erbyn diwedd y 19eg ganrif, roedd adar y bwn wedi diflannu fel adar bridio yn y DU.
Ym mlynyddoedd cynnar yr 20fed ganrif, fe welwyd adfywiad yn yr adar, ond erbyn 1997 dim ond 11 o wrywod a gofnodwyd ac roedd yr aderyn hardd hwn mewn perygl o ddiflannu unwaith eto o'r DU. Diolch i waith caled cadwraethwyr, dechreuodd y niferoedd wella'n raddol ac erbyn 2017 amcangyfrifwyd mwy na 160 o wrywod.
Yn 2019, ar ôl absenoldeb o dros 200 mlynedd, gwelwyd adar y bwn yn bridio ar Wastadeddau Gwent unwaith eto. Llwyddodd cywion i adael dwy nyth wahanol yng Ngwarchodfa Natur Genedlaethol Gwlyptiroedd Casnewydd, gan wneud y rhain yr adar y bwn bridio cyntaf a gofnodwyd yn ne-ddwyrain Cymru. Cofnodwyd adar yn bwydo ymhellach ar hyd yr arfordir yn y Redwig hefyd, sy'n amlygu pwysigrwydd tirlun y Gwastadeddau yn ei gyfanrwydd, yn ogystal â gwarchodfeydd natur, i'r adar godidog hyn.
Ewch i Wlyptiroedd Casnewydd ddechrau'r gwanwyn i gael cyfle i weld neu glywed yr adar rhyfeddol hyn.
Aderyn (Andy Hay, RSPB-images.com)