“Rwyf wedi bod yn gysylltiedig â’r hanes ers dros ugain mlynedd.”

- Marjorie Neal, hanesydd lleol a gwraig fferm (Tredelerch)

▶ Gwyliwch gyfweliad Marjorie Neal

Mae byw ar y Gwastadeddau wedi rhoi cipolwg i orffennol yr ardal i Marjorie Neal. Fel archifydd y grŵp hanes lleol, mae hi wedi archwilio gorffennol ei theulu ei hun. “Rwy’n ffodus iawn oherwydd mae canghennau o fy nheulu wedi bod yn Nhredelerch ers blynyddoedd.”

Mae teuluoedd ffermio yn byw bywydau ynysig - fel plentyn “doedd gen i ddim ffrindiau yn agos” - ond fe wnaeth hi’r gorau o bethau, helpu i botelu llaeth y fferm, meistroli Fergie ei thad wrth wneud gwair, (“Rwy’n cofio gyrru’r tractor yn 8 oed”), neu wylio tonnau’n torri ar y lynches y tu hwnt i’r morglawdd.

Daeth rhyfel â Merched Byddin y Tir i’r fferm ac Americanwyr i redeg Storfeydd Cludiant Môr Tredelerch: “Roedd yn storio nwyddau o America a nwyddau a meirwon - cyrff - a gymerwyd yn ôl.”
Roedd gwrando ar yr Ugain Uchaf ar Radio Luxembourg (a chael ei dwrdio amdano gan ei thad-cu a'i mam-gu) yn gymorth i leddfu'r unigedd nes i Lanbedr Gwynllŵg agor clwb ieuenctid. “Roeddwn i’n arfer mynd i lawr yno ar fy meic cwpl o nosweithiau’r wythnos.”

Helpodd 60 mlynedd ar fferm deuluol i ddod o hyd i enwau caeau a ffosydd a fyddai wedi diflannu, (Floker, Rhossoag Fawr a Search Light - “roedd yna chwilolau ar y cae hwnnw yn ystod y rhyfel”), a thystiolaeth o feddiannaeth 2,000 o flynyddoedd yn ôl. “Mae gennym ni gasgliad o grochenwaith Rhufeinig wedi ei ddarganfod ar y blaendraeth.”

Bywyd ar y Lefelau