- Martin Morgan, Pysgodfa Treftadaeth Rhwydi Gafl y Garreg Ddu (Porthsgiwed)
Martin Morgan (Nanette Hepburn)
Lle mae afon hiraf Prydain, yr Hafren, yn cwrdd â’r môr, mae yna bedwar pysgodfa, eglura’r pysgotwr oes Martin Morgan: yr Wysg, Gwy, Aber Hafren a’r Garreg Ddu, safle’r pysgodfeydd rhwydi sân a gafl olaf.
Mae’r dyfroedd gwyllt a pheryglus hyn wedi denu pysgotwr ymroddedig, gyda thaid Martin yn eu plith. Yn enwog am ei gampau casglu wyau gwylanod ar glogwyni Cas-gwent, cafodd y pysgotwr ‘Nester’ William Morgan nod afon wedi’i enwi ar ei ôl. “Dim ond tua 18 modfedd o uchder yw Craig Nester, ond roedd Nester yn eithaf bach!”
Yna roedd y ddau frawd a oedd yn cario arch eu tad i eglwys Porthsgiwed pan gododd pysgodyn mewn pwll eog cyfagos. “Edrychodd Bob ar Pete, edrychodd Pete ar Bob. Yna rhedodd Pete yn ôl i'r tŷ, nôl ei ddillad pysgota a rhwyd a chasglu'r pysgod!”
Wrth bysgota'r aber mae Martin wedi darganfod peli canon o longddrylliad a basgedi pysgota canoloesol, a elwir yn kypes neu putts, wedi'u claddu yng nghlai yr aber. Mae wedi bod yn dyst i’r olaf o’r putchers, “basgedi helyg a chyll siâp corn wedi’u gosod yn wynebu’r llanw trai am eog,” llongddrylliad The John a drawodd y llawr ar Greigiau Gruggy y 1942, a llond lle o forloi a llamhidyddion.
Arddangosfa deithiol Bywyd ar y Lefelau
Adeilad Pierhead (Oriel y Dyfodol), Bae Caerdydd. Chwefror 27ain - Mawrth 26ain.
Canolfan Groeso Cas-gwent, Cas-gwent. Ebrill 20fed - Mai 30ain.
Glan yr Afon Casnewydd, Kingsway, Casnewydd. Mehefin 3ydd - Mehefin 26ain.
Amgueddfa Caerdydd, Yr Hen Lyfrgell, Caerdydd. Gorffennaf 3ydd - Awst 2il.