Fe wnes i ymddeol o weithio mewn Llywodraeth Leol ychydig flynyddoedd yn ôl. Fel rhan o fy swydd fe efais brofiad o drefnu a defnyddio gwirfoddolwyr ar gyfer prosiectau yn amrywio o blannu coed, digwyddiadau cymunedol i Ffeiriau Gwledig mawr. Ni feddyliais erioed y byddwn i’n wirfoddolwr fy hun un diwrnod nac y byddwn yn gwirfoddoli mewn pwnc oedd yn gyfarwydd i mi ers fy mhlentyndod.
Roedd fy mam-gu a thad-cu ar ochr fy nhad yn byw yng Nghasnewydd ac weithiau pan fyddai’r teulu yn ymweld â nhw byddem yn mynd i Allteuryn i gerdded ar hyd y morglawdd. Byddai’n nhad a'i frawd yn dweud y byddai’r ddau’n beicio yn rheolaidd i Allteuryn a'r Goleudy yn eu harddegau, lle bydden nhw’n nofio gyda ffrindiau. Rwy’n cofio’n glir gweld arwyddion ar gyfer sw Whitson, a pha mor wastad a chymharol dinodwedd oedd yr ardal o’i chymharu â Chwm Sirhywi lle'r oedden ni’n byw. Roedd y ffosydd wedi'u gorchuddio â chwyn dŵr yn ddirgelwch a hefyd y llinellau o fasgedi (putchers) a welais yn yr aber.
Ni feddyliais erioed y byddwn yn cael galwad gan fy ffrind Gavin, Swyddog Ymgysylltu Cymunedol Lefelau Byw, flynyddoedd lawer yn ddiweddarach, yn gofyn a hoffwn wirfoddoli a'i helpu i dywys Taith Gerdded yr oedd yn ei threfnu a fyddai'n cychwyn o Ganolfan yr RSPB i’r Bont Gludo a throsti.
Cynigiodd fy merch ieuengaf, a oedd yn y brifysgol ar y pryd i helpu hefyd, yn rhannol rwy'n credu i sicrhau bod ei 'hen Dad' yn gallu gwneud y swydd a hefyd oherwydd ei bod yn hyfforddi i gerdded Llwybr yr Inca I Machu Pichu i godi arian ar ei gyfer elusen canser.
Aeth Gavin a minnau ar hyd y llwybr cyn y daith gerdded go iawn a buan y dysgais, efallai fod y gwastadeddau yn wastad ond yn sicr nid ydyn nhw’n ddinodwedd; mae’r llwyni, y pontydd, camfeydd, gafaelion, y ffosydd a’r rhewynau yn nodweddion tirlun bach ond pwysig, a phob un yn chwarae’u rhan yn y modd y rheolwyd y tir, a’r modd y rheolir nhw heddiw.
Ar ddiwrnod y daith gerdded, gwnaethon ni gyd gwrdd yng nghanolfan yr RSPB, roedd tua 25 yn cymryd rhan gyda Gavin yn arwain, Rhiannon a minnau fel y ‘cerddwyr olaf’ I wneud yn siŵr nad oedd neb ar ôl, bod gatiau ar gau a bod unrhyw groesfannau yn cael eu rheoli. Daeth gwirfoddolwr arall hefyd, (Jeremy White) i ddweud hanes Goleudy Dwyrain Wysg. O'r ganolfan, aeth y daith trwy'r Warchodfa Natur i'r goleudy ac yna yn ôl a phasio'r Ganolfan ac wedyn dilyn llwybrau trwy’r caeau bach, wedi'u ffinio â llwyni a ffosydd wedi'u llenwi â dŵr, i Eglwys y Santes Fair yn Nhrefonnen. A dyma nodweddion annisgwyl - marc yn dangos uchder y Llifogydd Mawr (neu Tswnami efallai) yn 1607, ffenestr i wahangleifion, deial wedi ei gerfio ar fur yr eglwys a seddau sgwâr pren. O'r eglwys fe wnaethom barhau dros dir fferm ac yna pasio trwy ardal ddiwydiannol i lannau'r Wysg, trwy'r amser yn anelu am y Bont Gludo.
Mae'r Bont unwaith eto yn dal atgofion plentyndod i mi gan fy mod yn aml wedi teithio ar y gondola gyda fy rhieni. Dywedodd fy nhad wrthyf yn aml y gallech dalu tair ceiniog i gerdded dros yr Wysg ar rodfa'r pontydd pan oedd yn ei arddegau. Wrth y bont roedd dewis gyda ni, i naill ai croesi'r afon ar y gondola neu groesi at y rhodfa sy’n cysylltu tyrau'r bont.
Efallai bod y daith gerdded i’r bont wedi bod yn wastad ond yn sicr nid felly’r ddringfa i’r rhodfa. Roedd ein coesau'n boenus, ro’n ni'n fyr ein gwynt ac roedd hi'n eitha’ gwyntog pan gyrhaeddon ni'r top. Ond yn sicr fe wnaeth yr olygfa dros y ddinas, y dociau a’r Wysg tuag at Gaerdydd a hyd at y ‘twmp’ nodedig sy’n gwahaniaethu bryngaer yr oes haearn yn Twmbarlwm ei gwneud yn werth pob cam.
Rwyf wedi helpu ar y daith hon ddwywaith nawr a byddwn wedi gwneud hynny eto ym mis Ebrill pe na bai wedi'i gohirio oherwydd y cyfnod cloi. At y ddau achlysur fe wnes i helpu’r cerddwyr y gwnes i helpu i’w ‘gwarchod’ i weld y Gwastadeddau, eu hanes a’u pwysigrwydd i fioamrywiaeth de ddwyrain Cymru, mewn golau newydd. Rwy'n sicr yn edrych ymlaen at helpu ar y daith hon eto.
Norman Liversuch
Am ymholiadau cyffredinol ynglŷn â gwirfoddoli gyda Lefelau Byw, cysylltwch â Beccy Williams, Cydlynydd Gwirfoddoli Lefelau Byw. rwilliams@gwentwildlife.org